Esquema d'una teoria de l'acció per a la teoria de l'actor-xarxa

aplicacions i implicacions

Autors/ores

Paraules clau:

enfocaments d'aprenentatge, Teoria de l'actor-xarxa, Ensenyament de les Ciències

Resum

Aquest article pretén analitzar les accions dels Focus d'Aprenentatge, basant-se en la Teoria Actor-Xarxa (ANT). Amb aquesta finalitat, descrivim una teoria d'acció ANT que consisteix en els següents supòsits: Actant, Rendiment, Col·lectiu, Programa d'Acció, Actor Híbrid, Traducció, Intermediari/Mediador i Incertesa. Aquests supòsits es van aplicar a documents produïts per un grup de recerca en el camp de l'Educació Científica i Matemàtica. A través d'aquests supòsits, vam poder demostrar que els Focus es poden entendre com a actants, és a dir, actors no humans, l'essència dels quals, com a categories a priori, es pot observar a través del seu rendiment en els col·lectius als quals estaven connectats. Les anàlisis també van demostrar que els Focus: formaven híbrids; les seves accions eren incertes; produïen diversos subprogrames d'acció; experimentaven diverses traduccions; i actuaven com a mediadors, la major part del temps. Finalment, presentem algunes implicacions de les anàlisis realitzades en aquest article per a futures investigacions.

Descàrregues

Les dades de descàrrega encara no estan disponibles.

Biografies de l'autor/a

Sergio Arruda, Universitat Estatal de Londrina

Doctora en Educació per la Universitat de São Paulo (USP). Professora titular a la Universitat Estatal de Londrina (UEL).

Gabriela Cher, Xarxa d'Educació de l'Estat de Paraná (SEED)

Doctora en Didàctica de les Ciències i Educació Matemàtica per la Universitat Estatal de Londrina (UEL). Professora a la Xarxa d'Educació de l'Estat de Paraná (SEED)

Marinez Passos, Universitat Estatal de Londrina (UEL)

Doctor en Educació Científica per la Universitat Estatal de São Paulo “Júlio de Mesquita Filho” (UNESP). Professor titular de la Universitat Estatal de Londrina (UEL) i Professor Col·laborador de la Universitat Estatal del Paranà del Nord (UENP)

Thiago Costa, Institut Federal de Paraná (IFPR)

Doctor en Didàctica de les Ciències i Educació Matemàtica per la Universitat Estatal de Londrina (UEL). Professor a l'Institut Federal del Paraná (IFPR), Campus d'Ivaiporã.

Hugo Corrêa, Institut Federal de Paraná (IFPR)

Doctor en Didàctica de les Ciències i Educació Matemàtica per la Universitat Estatal de Londrina (UEL). Professor a l'Institut Federal del Paraná (IFPR), Campus de Jacarezinho

Referències

APPELROUTH, S.; EDLES, L. D. Classical and contemporary sociological theory: text and readings. 4th edition. Thousand Oaks, California: SAGE, 2021.

ARRUDA, S. M.; PASSOS, M. M. Instrumentos para a análise da relação com o saber em sala de aula. Revista de Produtos Educacionais e Pesquisas em Ensino (REPPE), Cornélio Procópio, v. 1, n. 2, p. 95-115, 2017.

ARRUDA, S. M.; MENEGUETE, H. C.; PASSOS, M. M.; TURKE, N. H. A intencionalidade da ação docente em aulas de Ciências do Ensino Fundamental. Ciência & Educação, Bauru, v. 30, e24011, 2024.

ARRUDA, S. M.; PASSOS, M. M.; BROIETTI, F. C. D. O programa de pesquisa sobre a ação docente, ação discente e suas conexões (PROAÇÃO): fundamentos e abordagens metodológicas. Revista de Produtos Educacionais e Pesquisas em Ensino (REPPE), Cornélio Procópio, v. 5, n. 1, p. 215-246, 2021.

ARRUDA, S. M.; PASSOS, M. M.; FREGOLENTE, A. Focos da Aprendizagem Docente. Alexandria, Florianópolis, v. 5, n. 3, p. 25-48, 2012.

ARRUDA, S. M.; PASSOS, M. M.; PIZA, C. A. M.; FÉLIX, R. A. B. O aprendizado científico no cotidiano. Ciência & Educação, Bauru, v. 19, n. 2, p. 481-498, 2013.

ARRUDA, S. M.; PORTUGAL, K. O.; PASSOS, M. M. Focos da aprendizagem: revisão, desdobramentos e perspectivas futuras. Revista de Produtos Educacionais e Pesquisas em Ensino (REPPE), Cornélio Procópio, v. 2, n. 1, p. 91-121, 2018.

ARRUDA, S. M.; SILVA, M. R.; LABURÚ, C. E. Laboratório didático de Física a partir de uma perspectiva kuhniana. Investigações em Ensino de Ciências, Porto Alegre, v. 6, n. 1, p. 1-12, 2001.

ARRUDA, S. M.; ZAPPAROLI, F. V. D.; PASSOS, M. M. Aprendizagem de Astronomia em grupos do Facebook. Caderno Brasileiro de Ensino de Física, Florianópolis, v. 36, n. 2, p. 383-413, 2019.

BARDIN, L. Análise de Conteúdo. Lisboa: Edições 70, 2021.

CHER, G. G. A criação dos Focos da Aprendizagem: uma análise por meio da Teoria Ator-Rede. 2024. Tese (Doutorado em Ensino de Ciências e Educação Matemática). Universidade Estadual de Londrina (UEL), Londrina, 2024.

CHER, G. G.; ARRUDA, S. M.; PASSOS, M. M.; CORRÊA, H. E. R. Análise da criação dos Focos da Aprendizagem Científica por meio da Teoria Ator-Rede. Revista Internacional de Pesquisa em Didática das Ciências e Matemática (RevIn), Piracicaba, v. 5, p. 1-23, 2024.

CORRÊA, H. E. R. Controvérsias, Actantes e Atuações: um estudo do processo de transição para a flexibilização curricular. 2021. Tese (Doutorado em Ensino de Ciências e Educação Matemática) – Universidade Estadual de Londrina (UEL), Londrina, 2021.

CORRÊA, N. N. G.; PASSOS, M. M.; ARRUDA, S. M. Perfil Metacognitivo (Parte II): aplicação de instrumento de análise. Investigações em Ensino de Ciências, Porto Alegre, v. 23, p. 230-244, 2018.

CORRÊA, N. N. G.; PASSOS, M. M.; CORRÊA, H. E. R.; ARRUDA, S. M. Estudo exploratório sobre o uso da palavra-metacognição – em artigos publicados em periódicos brasileiros do ensino de Ciências e Matemática de 2007 a 2017. Caderno Brasileiro de Ensino de Física, Florianópolis, v. 37, p. 6-26, 2020.

COSTA, T. Q. Uma abordagem Ator-Rede acerca da implementação de um experimento no Ensino de Física. 2023. Tese (Doutorado em Ensino de Ciências e Educação Matemática) – Universidade Estadual de Londrina (UEL), Londrina, 2023.

LATOUR, B. A esperança de Pandora: ensaio sobre a realidade dos estudos científicos. Bauru: EDUSC, 2001, 2017.

LATOUR, B. On technical mediation – philosophy, sociology, genealogy. Common Knowledge, Durham, v. 3, n. 2, p. 29-64, 1994.

LATOUR, B. Reagregando o social: uma introdução à teoria do Ator-Rede. Salvador: Ed. UFBA, 2012; Bauru: EDUSC, 2012.

LATOUR, B. Reassembling the social: An introduction to actor-network-theory. New York, United States: Oxford University Press, 2005.

LATOUR, B. Pandora’ hope: essays on the reality of science studies. Cambridge, Massachusetts; London, England: Harvard University Press, 1999.

LAW, J. After Method: Mess in Social Science Research. London: Routledge, 2004.

LÜDKE, M.; ANDRÉ, M. E. D. A. Pesquisa em Educação: abordagens qualitativas. São Paulo: Ed. Pedagógica e Universitária, 1986.

MARTIN, G. F. S.; ARRUDA, S. M.; PASSOS, M. M. O modelo de quatro fases do desenvolvimento do interesse aplicado à aprendizagem da docência. Investigações em Ensino de Ciências, Porto Alegre, v. 21, n. 1, p. 46-61, 2016.

MENEGUETE, H. C.; PASSOS, M. M; ARRUDA, S. M. Caracterização das intenções das ações docentes em uma aula de ciências do Ensino Fundamental anos finais. Temas & Matizes, Cascavel, v. 17, p. 560-581, 2024.

MENEGUETE, H. C.; TURKE, N. H.; PASSOS, M. M.; ARRUDA, S. M. Articulações entre intenção e ação docente: uma perspectiva da intencionalidade compartilhada. Ensino e Tecnologia em Revista, Londrina, v. 7, n. 1, p. 28-42, 2023.

MORAES, R.; GALIAZZI, M. C. Análise textual discursiva. Ijuí: Ed. Unijuí, 2007.

NATIONAL RESEARCH COUNCIL (NRC). Learning Science in Informal Environments: people, places, and pursuits. Washington: The National Academic Press, 2009.

PASSOS, M. M.; ARRUDA, S. M.; PRINS, S. A.; CARVALHO, A. C. ‘Memórias’: uma metodologia de coleta de dados – dois exemplos de aplicação. Revista Brasileira de Pesquisa em Educação em Ciências, [s. l.], v. 8, n. 1, [n. p.], 2008.

PASSOS, M. M.; CORRÊA, N. N. G.; ARRUDA, S. M. Perfil metacognitivo (parte I): uma proposta de instrumento de análise. Investigações em Ensino de Ciências, Porto Alegre, v. 22, p. 176-191, 2017.

PASSOS, M. M.; CORRÊA, N. N. G.; ARRUDA, S. M. Metacognitive Experiences of High School Students in Physics Learning. Revista Internacional de Pesquisa em Didática das Ciências e Matemática (RevIn), Piracicaba, v. 4, p. 1-32, 2023.

PASSOS, M. M.; CORRÊA, N. N. G.; ARRUDA, S. M.; CORRÊA, H. E. R. Domínios da metacognição: quais percepções os estudantes têm sobre eles? Caminhos da Educação Matemática em Revista, Aracaju, v. 12, p. 19-34, 2022.

PORTUGAL, K. O.; ARRUDA, S. M.; PASSOS, M. M. Strands of Science Teaching. Science & Education, [s. l.], v. 31, p. 149-171, 2022.

ROSA, C. T. W.; CORRÊA, N. N. G.; PASSOS, M. M.; ARRUDA, S. M. Metacognição e seus 50 anos: cenários e perspectivas para o Ensino de Ciências. Revista Brasileira de Ensino de Ciências e Matemática, Passo Fundo, v. 4, p. 267-291, 2021.

TEIXEIRA, L. A.; PASSOS, M. M.; ARRUDA, S. M. A formação de pesquisadores em um grupo de pesquisa em Educação em Ciências e Matemática. Ciência & Educação, Bauru, v. 21, n. 2, p. 525-541, 2015.

VICENTIN, F. R.; PASSOS, M. M.; ARRUDA, S. M.; PASSOS, A. M. Focos da Aprendizagem do Professor Pesquisador. Revista Brasileira de Ensino de Ciência e Tecnologia, Ponta Grossa, v. 13, n. 1, p. 54-78, 2020.

YOUNG, J. W. Técnica para produção de ideias. São Paulo: Nobel, 1994.

Descàrregues

Publicades

2025-10-08

Com citar

ARRUDA, Sergio; CHER, Gabriela; PASSOS, Marinez; COSTA, Thiago; CORRÊA, Hugo. Esquema d’una teoria de l’acció per a la teoria de l’actor-xarxa: aplicacions i implicacions. Revista Internacional de Pesquisa em Didática das Ciências e Matemática, [S. l.], p. 025008, 2025. Disponível em: https://periodicoscientificos.itp.ifsp.edu.br/index.php/revin/article/view/2548. Acesso em: 8 oct. 2025.